پژوهش‌گران: پوهنیار احمدحامد وحیدی، محمد رحیمی، مرتضی مهدوی و زینب سرشار
مقدمه
شاید بتوان گفت که معضلات و انحرافات اجتماعی سابقه به قدمت جوامع انسانی دارند. در هر جامعه و در هر عصر افرادی وجود داشتند که در جهت مغایر با ارزش‌ها قوانین مدون یا نانوشته جامعه خود قدم برداشتند و مرتکب رفتارهای سوء شدند. تحلیل، ریشه یابی و رفع اینگونه معضلات همواره موضوع بحث و تبادل نظر متخصصین علوم اجتماعی بوده است وهم‌چنان نیز مقوله باز به شمار می‌رود. تکدیگری در ظاهر شیوع گسترده‌تر نسبت به سایر آسیبهای اجتماعی دارد و پدیده‌‌ای است که غالباً هر شهروند همه‌‌روزه آن را در سطح شهر مشاهده می‌کند. یکی از آسیبهای اجتماعی و مسائل مورد توجه هر جامعه، پدیده تکدیگری است که با ساختارهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی هر جامعه در ارتباط است. این پدیده در شهرها به ویژه در شهرهای بزرگ از معضلات اجتماعی گریبان گیر بوده که با شیوه‌های گوناگون و با استفاده از احساسات انسانی، سعی در کسب منافع شخصی دارد. بسیاری از افراد به دلیل عدم توانایی کافی برای انجام کار و یا نداشتن جایگاه اجتماعی خاص مجبور‌اند به مشاغل کاذب و یا کارهای‌که البته ضد ارزش نیز محسوب میشود، مانند تکدیگری روی آورند. تکدیگری یکی از کارهای بسیار رایج در جامعه افغانستان به خصوص در شهر هرات، همینطور در جوامع دیگر به طور آشکار وجود دارد. در واقع تکدیگری یکی از مشاغلی است که بیشتر در بعضی از اقشار پائین سطح جامعه وجود دارد، که افراد به دلیل نداشتن تحصیلات، بزرگ سالی و یا عدم توانایی برای به عهده‌‌گیری شغلی مناسب به آن می‌پردازند. در واقع زمانی که فشارهای اجتماعی و فشارهای زندگی آنقدر زیاد باشند که افراد قادر به برآوردن نیازهای اساسی و اولیه زندگی خود (خوراک، پوشاک و مسکن) نباشند، مجبور به انجام چنین کارهای (تکدیگری) می‌شوند، که در نهایت با ذلت و خواری و نمایش اعضای از کار افتاده، معلول، زخمی و… در گوشه و کنار شهرها و حتی روستاهای کشور پدیدار می‌شوند. در واقع متکدیان با گدایی‌کردن نه تنها به کار تولیدی نمی‌پردازند و یا خدمتی ارائه نمی‌دهند، بلکه علاوه بر مصرف‌گرایی در بسیار از موارد در مسیرهای انحرافی غیر قانونی حاوی ده‌ها پیامد منفی اجتماعی، فرهنگی و بهداشتی برای کشور فعالیت می‌کنند. محققین ریشه این پدیده را مشمول پیری و از کار افتادگی، مسائل خانوادگی، اعتیاد و مهاجرت دانستند. در این مقاله به مهمترین عوامل اقتصادی که متکدیان هرات را وادار می‌کند تا دست به تکدیگری بزنند می‌پردازیم.
تکدیگری چیست؟
واژه‌های مرتبط «تکدی» متعدد و نشان دهنده پیچیده‌گی مفهوم این واژه است. در لغت نامه دهخدا «تکدی» چنین تعریف شده است: (عمل گدا، کار گدا، بی‌نوایی، تنگدستی، فقر، درویشی، شکست، بی‌چیزی و سئوال» (دهخدا 211:1364). تکدی را می‌توان با عنوان «دست دراز کردن» برای کسب درآمد و احتمالاً (سئوال به کف) نیز معنا کرد. تکدی فراگرد است که به موجب آن فرد متکدی از دسترنج دیگران بهره‌‌مند میشود و زندگی می‌گذرانند. بر این اساس هریک از افراد جامعه را که نه حرفه‌ای (در مفهوم اقتصادی و رسمی‌آن ) در اختیار دارند و نه در تولید اجتماعی سهمی دارند بلکه همواره با شیوه‌ها و شگردهای مختلف، طفیلی، جامعه‌اند، متکدی تلقی می‌شوند. بطورکلی می‌توان گفت که تکدی عبارت است از درخواست کمک بدون خدمات متقابل بصورت پول یا کالا که هیچ وظیفه قانونی در برآوردن این درخواست ندارند و براین اساس متکدی کسی است که دست به چنین عملی می‌زند.
اهداف تحقیق
هدف اصلی تحقیق
مطالعه مهمترین عوامل اقتصادی در روی آوری زنان متکدی به تکدیگری در شهر هرات در سال 1399 است.
اهداف فرعی
1. مطالعه عوامل اقتصادی به وجود آورنده تکدیگری.
2. بررسی دلایل که افراد دست به تکدیگری می‌زنند.
3. طرح راهکارهای بدیل برای پدیده تکدیگری.
پرسش‌های تحقیق
پرسش اصلی تحقیق
مهمترین عوامل اقتصادی در روی آوری زنان متکدی به تکدیگری در شهر هرات در سال 1399 کدام‌‌ها اند؟
پرسش‌های فرعی
1. عوامل اقتصادی به وجود آورنده تکدیگری چیست؟
2. دلایل این‌که افراد دست به تکدیگری می‌زنند چیست؟
3. چگونه می‌توان طرح مناسب برای کاهش پدیده تکدیگری در شهر هرات ارایه کرد؟
نوعیت و رویکرد تحقیق
تحقيق حاضر با رویکرد کیفی و نوع اکتشافی ميداني است که با توجه به عنوان تحقيق مهمترین عوامل اقتصادی در روی‌آوری زنان به تکدیگری در شهر هرات است و اطلاعات از متکدیان با استفاده از مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته که با متکدیان صورت گرفته جمع آوری شده است، این تحقیق مبتنی بر رویکرد کيفي در اين پژوهش به دليل اين است که پژوهش کيفي مبتني بر پارادايم تفسيري و روش‌شناسي پديدار شناختي است و بر درک معناي رويداد‌ها توسط افراد تحت مطالعه استوار‌ند.
یافته‌های تحقیق
گدایی یک زائده اجتماعی است که در پیدایش آن چندین عامل دخالت دارند: مانند فقدان اشتغال و کار، فقر مادی، پیری و از کار افتادگی، معلولیت و بیماری، مهاجرت از روستا به شهرها، نابسامانی‌های اقتصادی از قبیل کمی درآمد در بعضی از مشاغل می‌باشد. آنچه که یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد مهمترین عوامل اقتصادی در روی آوری زنان به تکدیگری در شهر هرات قرار ذیل اند:
بیکاری
وضعیت بیکاری تکدیگران زن در مناطق مطالعه شده نظربه بیکاری که دارند می‌بایست به عنوان گروه آسیب پذیر جامعه مورد توجه جدی قرار گیرند نمونه‌های این تحقیق نشان می‌دهد که تکدیگران نظربه بیکاری‌که دارند دست به تکدیگری می‌زنند “زرلشت 39 ساله که دارای 5 طفل است و شوهرش نیز وفات کرده در پاسخ به این پرسش که اگر کار مناسب‌تر برای شما فراهم شود دست به تکدیگری نمی‌زنید؟ چنین پاسخ داده است (من کدام کار ندارم و برای من زمینه کار مساعد نیست، اطفال من گرسنه هستن و برای بدست آوردن نفقه خود و اطفال خود من مجبور هستم که گدایی کنم چاره دیگر جز گدایی کردن برای من نمانده، اگر برایم کار پیدا بشه که معاش‌آن ثابت باشه من دیگر گدایی نمی‌کنم و حالا هم از روی مجبوری که دارم گدایی میکنم”
و هم چنین وضعیت بیکاری تکدیگران نیز متفاوت است، و این تفاوت از این جهت است که تعداد از متکدیان کار بدست می‌آورند اما کارشان پایدار نیست منظور از ناپایداری این است کار که بدست می‌آورند اما دایمی نیست و برای یک مدت کوتاه که نمی‌توانند با آن مصارف زندگی خود را بدست آورند بنابر این می‌بایست به عنوان گروه آسیب‌پذیر جامعه مورد توجه جدی قرار گیرد نمونه دیگری این مطالعه که اعضای فامیل خود را سه نفر معرفی نمود در پرسش فوق چنین پاسخ داده است. “من بیکار هستم و کدام کار دیگر هم انجام داده نمی‌توانم اگر برای من کار مساعد شود و بتوانم با آن مصارف خود و خانواده خود را بدست آورم دیگر دست به گدایی کردن نمی‌زنم حالا هم به علت این که کار بدست آورده نمی‌توانم و یا هم اگر کار پیدا میشود در خانه‌های همسایه‌های‌مان مزد کم دارد و کار ثابت نیست که بتوانم مصارف خانواده خود را بدست آورم بنابراین مجبور به گدایی کردن شدم. اگر کسی برای من کار دهد که بتوانم بشکل ثابت پول بدست آورم هیچوقت دست به گدایی کردن نمی‌زنم”(عایشه ،30 ساله ).
درآمد کم
وضعیت در آمد تکدی‌گرایان زن در مناطق مطالعه شده نظر به درآمدشان و اعضای فامیل‌شان متفاوت است اما پایدار نیست که این ناپایداری درآمد نان آور فامیل زنان را به عنوان گروه آسیب پذیر جامعه قرار می‌دهد که می‌بایست مورد توجه جدی قرار گیرند. نمونه این تحقیق نشان می‌دهد که زنان متکدی بنابر درآمد کم که اعضای فامیل‌شان دارند نیز دست به تکدیگری می‌زنند.
فاطمه خانمی است که دارای یک فرزند و شوهرش نیز در داخل شهر گاری کشی می‌کند در پاسخ به این پرسش که چرا دست به تکدیگری می‌زنید؟چنین پاسخ داده است:
” مجبور هستم و چارة دیگر ندارم شوهرم گاری‌کشی می‌کند و درآمد آن کفاف زندگی‌مان را نمی‌کند، کرایه خانه داریم، پول آب و برق داریم تنها درآمد شوهرم کافی نیست و زندگی‌مان با این مبلغ کم که شوهرم روزانه 100 افغانی یا 150 افغانی کار می‌کند نمی‌توانیم زندگی خود را پیش ببریم، زندگی برای‌مان خیلی سخت شده و من مجبور هستم چون درآمد شوهرم هم خیلی کم است و من هم کار دیگر ندارم و چارة دیگر جز گدایی ندارم “(فاطمه ،30 ساله).
نمونه دیگر این تحقیق ” ثریا خانم 38 ساله است 4 فرزند دارد در پاسخ به پرسش فوق اینطوری پاسخ داده است (چیکار کنم دو دختر دارم و دو پسر که یک پسرم نیز کارگر می‌باشد اما برایش کار مناسب پیدا نشده و فعلاً گاری کشی می‌کند به شهر و هفته یک بار بخانه می‌آید و شب‌ها بخانه کاکای خود که به شهر است می‌ماند، خانه‌مان به پشتون زرغون است و من هم صبح می‌آیم به شهر و گدایی میکنم و نماز دیگر دوباره به خانه بر‌می‌گردم، نان آور خانه‌مان من و پسرم هستیم در آمد کم داریم”
مثل ثریا و فاطمه تعداد دیگر نیز از متکدیان با همچنین شرایط رو‌برو بودن و من این دو مصاحبه را به عنوان نمونه در اینجا نوشتم که از صحبت‌های‌شان مشخص است برعلاوه این که کار متناسب نان آور فامیل آنها ندارند و یا اگر هم کار به دست می‌آورند با مزد کم آن کار را انجام می‌دهند که این مزد نمی‌تواند کفاف مخارج زندگی‌شان را کند بنابراین مجبور می‌شوند دست به تکدیگری زنند.
مهارت‌های شغلی
مهارت‌های شغلی وضعیت است که زنان متکدی در مناطق مطالعه شده دارای مهارت‌های شغلی متفاوت هستند مهارت‌های شغلی مانند” گلدوزی، بافندگی، خیاطی، داشتند” اما کار متناسب به مهارت‌های شغلی‌که داشتند بدست آورده نتوانستند و یا هم این‌که مهارت‌های شغلی که داشتند اما امکانات در دسترس‌شان نداشتند که بتوانند خود‌شان برای خود کار ایجاد کنند، بنابر این می‌بایست به این وضعیت “نداشتن کار متناسب با مهارت‌های شغلی ” که آنها را به عنوان گروه آسیب پذیر قرار داده است می‌بایست مورد توجه جدی قرار گیرد.
نمونه مطالعه شده در مورد مهارت‌های‌شغلی که اعضای فامیل خود را 8 نفر معرفی نموده در پاسخ به این پرسش که چی مهارت‌های شغلی دارید؟ اینگونه پاسخ داده است: ” من گلدوزی را یاد دارم و می‌توانم کار کنم اما امکانات ندارم و دیگر این‌که کار که من یاد دارم بازار ندارد که من از آن برای خود و خانواده خود نان بدست آورم” (سارا 40 ساله شهر هرات).
نمونه دیگر از مصاحبه‌های انجام شده کبرا 30 ساله که روز‌ها بخاطر بدست آوردن لقمه نان در جاده‌های شهر دست به تکدیگری می‌زند وی در پاسخ به پرسش فوق چنین پاسخ داده است “من می‌توانم هرقسم لباس و شال ببافم اما پول ندارم که من نخ و تار بخرم و لباس جورکنم یا هم شال ببافم ببرم به بازار بفروشم، و دیگر این‌که من حتی اگر امکانات آن به دسترس من قرار گیرد در بازار کسی از ما خرید نمی‌کند و یا هم اگر خرید کند به قیمت ارزان از ما بر می‌دارند و این مصارف خانه‌مان را نمی‌شود.”
در پاسخ به پرسش فوق متکدیان دیگر نیز پاسخ‌های شبیه بهم دادند که مهارت‌های شغلی دارند اما امکانات لازم را در اختیار ندارند و زمینه کار هم با توجه به مهارت‌های شغلی که دارند برای آنها مساعد نیست که بتوانند با استفاده از مهارتهایشان برای خودکار ایجاد کنند و مصارف زندگی خود را بدست آورند بنابر این از روی مجبوری‌که دارند بخاطر بقای خود و خانواده دست به تکد‌گری می‌زنند.
مهاجرت
تکدیگران زن در مناطق مطالعه شده نظر به وضعیت بیجاشدگی‌شان متفاوت بوده است به این معنا که دو عامل که باعث مهاجرت آنها شده است و آنها را آسیب پذیر ساخته است که می‌بایست مورد توجه قرار گیرند نمونه‌های مطالعه شده در این تحقیق نشان می‌دهد، افرادیکه از روستا‌ها و ولسوالی‌های‌که در اطراف شهر قرار دارند و همینطور از شهرهای کوچک دیگر بنابر دلایل نا‌امنی در آنجا خود را در خطر احساس می‌کردن مناطق‌شان را ترک کرده و به سوی شهرهای بزرگتر مانند هرات نقل مکان کردند و در اینجا هم کار مناسب بدست نیاوردند بنابر این بخاطر پیش برد زندگی خود مجبور شدند که دست به تکدیگری زنند.
سیما خانم 60 ساله که همراه با اعضای فامیل خود مدت دو سال میشود که از ولایت بادغیس به ولایت هرات مهاجر شده و در اینجا دست به تکدیگری می‌زند وی میگوید که “در منطقه مان جنگ است و یک پسر من نیز در آنجا کشته شده به همین خاطر مجبور شدیم بادغیس را ترک کنیم و به هرات آمدیم سه دختر دارم و شوهر من هم گاری دارد به تنهایی نمی‌تواند مصارف خانه مان را پیدا کند حالا پیش مردم از روی مجبوری دست دراز میکنم”
نمونه‌های مطالعه شده در این تحقیق نشان می‌دهد خشکسالی عامل دیگری است که باعث مهاجرت آنها به شهر شده است و آنها را آسیب پذیر ساخته است در شهر هرات هم پرداخت کرایه خانه، مصارف فامیل نیز بر این آسیب پذیر‌شان افزوده که آنها را مجبور به تکدیگری نموده است بنابر این می‌توان گفت خشکسالی و نداشتن درآمد مناسب از مناطق روستای‌شان باعث شد که به هدف کار به شهر هرات نقل مکان نمایند تا این جا کار مناسب بخاطر امرار معیشت خود بدست آورند اما در اینجا هم کار بدست نیاوردند و شرایط زندگی برای‌شان سخت شده بنابر این آنها دست به تکدیگری می‌زنند.
” بی بی گل باشنده اصلی ولایت غور است که به هرات مهاجر شده و میگوید ( ما در غور مصروف مالداری بودیم و از طریق مالداری و دهقانی زندگی خود را می‌چرخاندیم اما بخاطر این‌که منطقه مان نا‌امن شد و از طرف دیگر خشکسالی‌ها شد و زمین‌های‌مان نیز حاصل نمی‌داد مجبور شدیم که ولایت غور را ترک کنیم به ولایت هرات آمدیم به امید این‌که اینجا کار مناسب‌تر بدست آوریم اما نتوانستیم و حالا بخاطر لقمه نان گدایی میکنم “
عامل مهاجرت خود به عنوان یکی از عوامل مهم روی آوردن به تکدیگری است که افراد از سایر ولایت‌ها و ولسوالی‌ها به دلایل نا‌امنی و یا خشکسالی که در مناطق‌شان وجود داشته و به هرات آمدند اما در این جا هم نان‌آور فامیل‌شان کار مناسب بدست آورده نتوانست و از خود‌شان سرپناه برای زندگی کردن هم ندارند، پرداخت کرایه خانه، مصارف خانه، و بیکار بودن‌شان باعث شده که دست به تکد‌گری زنند.
وضعیت صحی
وضعیت صحی تکدیگران زن در مناطق مطالعه شده نظر به درآمدشان و وضعیت خانواده متفاوت اما ناپایدار بوده است. ناپایداری وضع صحی تکدیگران و وضعیت صحی اعضای خانواده‌شان به عنوان گروه آسیب پذیر موضوعی است که می‌بایست مورد توجه جدی قرار گیرد. نمونه‌های‌این تحقیق نشان می‌دهد که تکدیگران نظر به مریضی اعضاء خانواده نیز دست به تکدیگری زده‌اند.
عزیزه 43 ساله که دارای 5 طفل خورد سال است چنین میگوید “شوهرم مریض است، مشکل کلیه دارد و در خانه بستر است و نمی‌تواند کار کند، اطفال من هم خورد سال هستند و نمی‌توانند کار کنند، کرایه خانه، مصارف خانه، و مصرف تداوی شوهرم به عهده من است و من مجبور هستم که بخاطر تداوی شوهرم و مصارف خانه گدایی کنم.
نمونه دیگر این تحقیق نشان می‌دهد که تکدیگران زن بر اثر بیماری و معلولیت‌های جسمانی که دارند و کار انجام داده نمی‌توانند نیز دست به تکدیگری می‌زنند.” رقیه که دارای 3 طفل است چنین گفت( من درحادثه ترافیکی یک پایم را از دست دادم و شوهرم فوت کرده قبلاً پولیس بود حالا هم گدایی میکنم ).
در مصاحبه‌های صورت گرفته با متکدیان مشخص شد که تعداد زیاد از افراد که دست به تکدیگری می‌زنند خود و یاهم تعداد از اعضای فامیل‌شان با یک نوع از بیماری دچار هستند، بیماری‌های مانند از کار افتادگی کلیه، معلولیت‌های جسمانی،… که برای یکی از اعضایی خانواده که نان آور فامیل هم بودند و حالا توانایی انجام کار ندارند که برای دیگر اعضای‌فامیل نان درآورند بنابر این اعضای دیگر از خانواده برای بقای زندگی خود و تداوی افراد که در داخل خانواده‌شان به مریضی مبتلا هستند دست به تکدیگری می‌زنند تکدی‌گرایان به این باور بودند که وقتی به وضعیت بد صحی یا بیماری‌که توان پرداخت هزینه درمان آن را ندارند و هیج کمک هم برای درمان بیماری خود و خانواده خود دریافت نکردند مجبور به تکدیگری شدند.
نداشتن سرپرست خانواده
وضعیت نداشتن سرپرست خانواده در متکدیان زن در مناطق مطالعه شده نشان می‌دهد که زنان متکدی بنابر این‌که سر پرست خانواده خود را از دست دادند و نان آوری دیگر برای فامیل خود ندارند آسیب پذیر شده و دست به تکدیگری می‌زنند که نیاز است که این خانم‌ها مورد توجه جدی قرار گیرند. اکثر تکدی‌گرایان ادعا داشتن که سرپرست خانواده خود را در جنگ از دست دادند و یا هم به دلیل بیماری و یا هم به دلیل بزرگ سالی که سر پرست خانواده‌شان دارد و نمی‌تواند کار کند و مصارف خانواده خود را پیدا کند بنابر این مجبور به تکدیگری شدند.
سبزه گل 50 ساله اعضای فامیل خودرا 8 نفر معرفی‌کرده دلیل تکدیگری خود را چنین بیان کرد “شوهرم وفات کرده پسرمن هم کشته شده خانم پسر من با اطفال خود همراه من زندگی می‌کنند نان آور فامیل ما دونفر هستیم، خانم پسرم در خانه‌های همسایه‌ها لباسشوی می‌کند و خیاطی هم می‌کند و من هم از طریق گدایی‌کردن از مردم مصارف خود و نواسه‌های‌خودرا پیدا میکنم “
سیمین 60 ساله ( شوهرم کشته شده و من هیچ کسی دیگر ندارم و درخانه کرایی زندگی میکنم مدت 10 سال میشود که کار من همین گدایی‌کردن شده).
نتیجه گیری
تکدیگری در میان رفتارهای سوئ اجتماعی از جمله مواردی است که حداقل در ظاهر شیوع گسترده‌تر نسبت به سایر آسیبهای اجتماعی دارد و پدیده‌‌ای است که غالباً هر شهروندی همه روزه آنرا در سطح شهر مشاهده می‌کند. یکی از آسیبهای اجتماعی و مسائل مورد توجه هر جامعه پدیده‌ی تکدیگری است، که با ساختارهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی هرجامعه در ارتباط است.در تحقیق حاضر مهمترین عوامل اقتصادی روی آوری زنان به تکدیگری شامل بیکاری، درآمد کم، مهارت‌های شغلی، مهاجرت، وضعیت بد صحی، نداشتن سرپرست خانواده، از جمله عوامل مهم روی آوری زنان به تکدیگری در شهر هرات است.
راهکارها
برای بدست آوردن یک راه حل برای کاهش پدیده تکدیگری در شهر هرات که هدف اصلی این پژوهش بوده است. بعد از مصاحبه با افراد متکدی و شناخت عوامل که آنها را وادار به تکدیگری نموده است می‌توان راهکارهای ذیل را ارایه کرد.
1 در مرحله اول شهرداری با همکاری سایر ارگانهای ذیربط به جمع‌آوری متکدیان بپردازد و اجازه گدایی کردن به آنها را ندهد.
2 بعد از جمع‌آوری متکدیان باید مکان موقت برای رسیدگی به آنها در نظر گرفت که بهتر است در این مرحله به وضعیت بهداشت و سلامتی آنها با کمک وزارت صحت عامه رسیدگی شود، ممکن است برخی متکدیان حامل بیماری‌های خطر‌ناک باشند که در این مرحله شناسای و تحت درمان قرار گیرند.
3 درگام بعدی بهتر است متکدیان را بر اساس مهارت‌های شغلی و شیوه زندگی آنها و توانای‌های‌شان طبقه بندی نمود تا بتوان با توجه به مهارتهایشان با آنها کمک کرد. افراد که دارای مهارت‌های شغلی هستن حمایت مالی صورت گیرد و به بازار کار معرفی شوند.
4 متکدیان که مهارت‌های شغلی ندارند ایجاد صنف‌های آموزشی مهارت‌های شغلی برای متکدیان، و بعد از فراگرفتن مهارت‌های شغلی معرفی نمودن‌شان به بازارکار.
5 پرداخت کمک‌های مالی برای افراد بیجاشده و باز گرداندن‌شان به مناطق‌شان، در صورت عدم امکان باز گرداندن به مناطق‌شان، ایجاد سرپناه زندگی برای خانوادهای متکدی که سر پناه ندارند و کمک‌های مالی برای خانواده‌های‌شان به مدت حداقل یک سال.
6 حمایت دولت از متکدیان بی‌سرپرست حداقل به مدت یک سال. ایجاد صنف‌های آموزشی مهارت‌های شغلی برای متکدیان بی‌سرپرست. بعد از فراگیری مهارت‌های شغلی پرداخت امکانات مالی برای‌شان بخاطر ایجاد اشتغال.
منابع
1 بشیرزاد، داود: تکدیگری، ماهنامه فرهنگی اجتماعی پایش سبک زندگی، شماره 10 آذر سال1394.
2 شکوری، علی، معتمدی، حمید: مطالعه‌ی علل اقتصادی- اجتماعی مؤثر برپدیده تکدیگری: فصلنامه‌ی مطالعات توسعه‌ی اجتماعی-فرهنگی، سال اول، شماره سوم، تاریخ پذیرش20/9/1391.
3 مهربان، وحید: تکدیگری و مبادلات اقتصادی در بازار سنتی تهران، مجله اقتصاد-ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی شماره2، اردبهشت سال1391.
4 سازمان فنی و آموزش‌های حرفه‌ای کشور، تکدیگری، آینه آسیبهای اجتماعی پنهان و نهان، http://svr.irantvto.ir/uploads/130_618_6_Takadigari.pdf
5 دهخدا، علی اکبر(1364)لعتنامه، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار.
6 کامکار، مهدیس(1382) «سیاست‌های اجتماعی چیست» فصلنامه رفاه اجتماعی، سال دوم شماره‌ی10.
7 مزلو، آبراهام هرولد(1367) انگیزش و شخصیت، ترجمه احمد رضوانی، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
8 رفییع پور، فرامرز(1373) جامعه روستای و نیازهای آن، تهران، انتشارات شرکت سهامی انتشار.
9: مهربانی، وحید (1396) «مطالعه پدیده تکدیگری»، فصل نامه سیاست‌های مالی و اقتصادی، سال پنجم شماره 18.