بررسی وضعیت شهر و شهرداری ولایت هرات ازگذشته دور تا حال

پوهاند عبدالرحیم امید  استاد دانشگاه

شهرها ازجمله افتخارات تاریخی هرکشوراست زیراشهرها محل تلاقی تمدن ها ومرکزداد و ستد، مرکز اداری، فرهنگی وسیاسی یک مملکت بوده که درطول تاریخ دستخوش حوادث گوارا وناگواربوده ودرحال انکشاف وپیشرفت می باشد.

شهرهرات درهمه اعصاروقرون، قلب خراسان بزرگ، کلید آسیا ودروازه افغانستان وحتی شبه قاره هند شمرده شده است. این شهردرتمام طول تاریخ ازاعتبارواهمیت ویژه ای برخورداربوده است. تا قبل ازحمله چنگیزمغول به آن، ازمراکزآباد وپرجمعیت خراسان بزرگ به شمار رفته است.

دراین مقاله خواستم که تاریخ اساس گذاری شهرهرات ازگذشته دور را بررسی کنم، حال را مشخص سازم وآینده راباپلان هاوبرنامه های مشخص پیش بینی نمایم تاماسترپلان وپلان تفصیلی شهرهرات که 45 سال قبل تهیه شده جنبه عملی را بخود بگیرد تا ما درآینده شهری با معیارهای امروزی داشته باشیم.

واژه های کلیدی:

شهر، شهرداری، جغرافیای شهری، جغرافیای بشری، ماسترپلان، امکانات بالقوه

افغانستان امروزیا آریانا، باختروخراسان دیروزباتاریخ پرافتخاروغنامند چندین هزارساله خود درسابق دارای چندین ایالت وشهربوده. که یکی ازجمله آنها هم هرات عزیزبوده است.

هرات ازهزاران سال قبل به نام های ارتاکوانا، ‌ارتاکاین، هرویو، هریوا،‌ هرای، هری، هرا وهرات خوانده می شد. نام هرات ازکلمه آریانا مشتق گردیده است که به مرور زمان آریانا،‌ آریان، آرین، آری، اری وهری یادشده وبعداًمعرب گردیده است، ‌هرای، هراة وهرات گردید.

بطلیموس یونانی میگوید: آریانا یکی ازولایات هفتگانه آریانا به شمارمیرفت

سیفی هروی می گوید: شهرهرات را بهمن اسفندیاربناکرده

ربعی پوشنگی می گوید: طهمورث بن هوشنگ بن فرسب بن کیومرث شهرهرات را آباد نمودیاهوشنگ پیشدادی آنرابناکرد.                                                                                             

هرات باستان بنابرموفقیت ارزنده اش درملتقای مدنیت های کهن خاورباخترویونان، گزرگاه راه ابریشم، همواره پایگاه استواراقتصادی، فرهنگی، هنری وادبیات این مرزوبوم بوده است ونام آن درنبشته های تخت جمشید، تخت رستم، شوش وبستون نشانه های روشن وماندگاری است.

واژه هرات یاآریانا به معنی اعلی وارجمند بکاربرده شده. هرات یعنی مرکزرنسانس شرق دردوران تیموریان ونگین آسیا، وستاره درخشان شرق، کلیدهند دردهه نهم هجری قمری بوده است که تا الحال نام پرافتخارخود راحفظ کرده است.

شهرهرات درسال 1347 ھ ش یک فرسخ مربع مساحت داشت وبه شش ناحیه تقسیم می شد طبق احصائیه آن وقت شهرهرات دارای 6578 باب منزل، 3738 باب دوکان،13هوتل، 90 کاروان سرا، 17 تیمچه ،‌21 باب حمام عصری وقدیمی و17 محراب مسجد ، 18 رسته بازار وجاده و11 قطعه پارک بود .                                                                                                                                                                                                                                             (10/ص 98)

ولی درسال 1352 ھ ش درشهرهرات به تعداد 6091 باب دوکان از165 صنف وبه تعداد 159 جلاب 63 پایه ماشین برقی، 13 باب بوت فروشی، 12 باب کوره خشت پزی 60 باب قالین فروشی و31 باب دواخانه وجود داشت.

معرفی مختصرولایت هرات درسال 1352 به مقایسه سال 1389:

(هرات درسابق دارای 12 ولسوالی وسه علاقه داری) یعنی مجموع واحد های اداری 15وهمچنان6 ناحیه شهربود، امافعلاً دارای 19 ولسوالی و15 ناحیه شهری میباشد.

درسابق تعداد محلات 1702 وفعلاً 2205

درسابق قریه جات اصلی 1574 وفعلاً 1945

درسابق قریه جات فرعی 128 وفعلاً 260

مساحت به کیلومترمربع درسابق 41500 وفعلاً 63102 یابقولی 61313 کیلومترمربع

تعداد نفوس مسکون 769111 نفر وفعلاً درحدود 1900000 نفر

تراکم نفوس درفی کیلومترمربع 13 نفروفعلاً 37 نفر

نفوس شهری 163960 نفروفعلاً بیشتراز 600000 نفر

نفوس دهات 605151 نفروفعلاً درحدود 1300000 نفر

تعداد خانوار140170 وفعلاً بیشتراز 450000 خانوار

زبان های معمولی (دری، پشتو)

عرض البلد شمالی 34 درجه و13 دقیقه

عرض البلد شرقی 61 درجه 13 دقیقه و11 ثانیه

اوسط حرارت 16.3 درجه سانتی گراد

رطوبت نسبی48  فیصد ومقداربارندگی سالانه از152.3 تا 263 ملی متر

مرکزشهرهرات درطول البلد شرقی 62 درجه و12 دقیقه وعرض البلد شمالی 34 درجه و21 دقیقه واقع شده است .

مساحت زمین های مزروعی 1105874 جریب که معادل 221174 هکتار که ازجمله مساحت زمین های آبی 241410 هکتاروفعلاً 242794 هکتارومساحت زمین های للمی آن 90300 هکتار وفعلاً به 139055 هکتار رسیده است.

تعداد ناحیه های شهری درسابق 6 وفعلاً 15 ناحیه شده است

تعداد دوکاکین 3837 وفعلاً بیشتراز 40000 دوکان است

تعداد هوتل ها 13 وفعلاً بیشتر از137 هوتل

کاروانسرای ها 90 وفعلاً بیش از 270 مارکیت

تیمچه 17 وفعلاً 17 باب

حمام عصری وقدیمی 21 وفعلاً درحدود 189 باب مسجد باب وفعلاً 5100 باب مسجد

پارک 11 وفعلاً 27 باب

مدرسه تعلیمات اسلامی 5 باب وفعلاً (39 باب ذکور و6 باب اناث)

مکتب ابتدایی 48 باب تعداد شاگردان 14504 نفر وفعلاً 800000 نفر

مکتب دهاتی 50 باب (که دارای 2501 شاگرد داشت) وفعلاً 450 مکتب

لیسه ها 57 باب که دارای 12004 نفر شاگرد بوده وفعلاً 761 مکتب

عواید مالیاتی 10284158 افغانی وفعلاً 361118128 افغانی

ارتفاع هرات بطور اوسط ازسطح بحر 2700 فوت که معادل 964 متراست

مکاتب مسلکی 1 باب وفعلاً 3 باب وسکتورخصوصی 53 باب

ارتفاع مرکزازسطح بحر940 متر

عرض البلد مرکز34 درجه و21دقیقه و21 ثانیه

طول البلد 62 درجه و13دقیقه

تعداد نفوس شهری 163960 نفروفعلاً بیشتراز600000 نفر

ساحه زمین های آبی هرات 818176 جریب که توسط نهرها، چشمه ها، کاریزها، وچاه ها آبیاری میشود.

تعداد نهرها 302

تعداد چشمه ها 152

تعداد کاریزها 228

تعدادچاه ها 45 حلقه وفعلاً بیشتراز1000 حلقه

مساحت شهر45 کیلومترمربع وفعلاً بیشتراز90 کیلومترمربع

تعداد باغات 7094 قطعه وفعلاً بیشتراز10000 قطعه به مساحت 11000 هکتار

نفوس مساعد بکار41 فیصد

آب جاری دریای هریرود 2600 میلیون مترمکعب (2.6) میلیارد مترمکعب که دبی آن درسال 1368به 835 مترمکعب درثانبه می رسید.

حوزه آبگیردریای هریرود 360000 هکتار

تعداد گوسفند وبزکه مورد پرورش قرارداده میشوند 1300000 راس وتعداد گاوهای شیری 340000 راس

تعداد مرغ درحدود 1.5 میلیون قطعه

جنگلات طبیعی ومصنوعی ساحه 100000هکتار

معادن سنگ مرمر 18 معدن

تعداد کارخانجات صنعتی 530 باب وصدها کارخانه دستی که ازجمله 220 کارخانه فعال است.    (4/ص82)

هرات درآیینه آماروارقام:

به اساس آمارگیری وزارت اقتصاد (هرات دریک چشم اندازدرسال 1389)

سروی زیرازهرات صورت گرفته شده است .

الف: مساحت ونفوس

1 – مساحت هرات 55000 کیلومترمربع وفعلاً Km² 61313

2 – 1.7 میلیون نفر وفعلاً 2 میلیون نفر

3 – نفوس دهات 72 فیصد

ب: فقروعدم مساوات

4 – فیصدی فقر38.7 فیصد

5 – شدت یاعمق فقر8.4 فیصد

6 – اوسط مصرف نزد افراد فقیر 79

7 – مجموع مصرف ماهانه یک نفر 1547 افغانی

8 – عدم مساوات 29 فیصد

ج: عدم مساوات

9 – کمبود کالوری (فیصدی مصرف کالوری کمتراز 2100 کالوری در روز)24.7 فیصد

10 – عمق یا شدت کالوری 6.4

11 – کمبود تنوع غذایی 24.5 فیصد

12 – کمبودپروتئین(فیصدی مصرف پروتئین کمتراز50 گرام در روز) 23.6 فیصد

د: مارکیت کار

13 – معیاروابستگی سنتی

14 – فیصدی اشتراک 61.6

15 فیصدی کارگران به تناسب نفوس 56.3

16 – فیصدی بیکاری9.9 فعلاً 42 فیصد

17 – فیصدی اشتغال ناقص 51.6 فیصد

18 – فیصدی قوای افراد کارباسواد 26.8 فیصد

19 – فیصدی اطفال کارگر(فیصدی اطفال کارگر بین سنین 6 تا 15 سال 6-21 فیصد)

ھ : اشتغال به اساس سکتور

20 – زراعت 50.4 فیصد

21 – تولیدی، ساختمانی ومعادن 21.9 فیصد.

22 – خدمات 26.7 فیصد.

23 – اداره عامه وحکومت 1.2 فیصد.

ز: تساوی جنسیت

24 – فیصدی طبقه اناث باسواد (ازسن 16 بالاتر) 16.4 فیصد

25 – سهم وفعالیت زنان به تناسب نفوس 27.9 فیصد.

26 – تناسب شمولیت دختران برمقایسه پسران (ازسن 6 تا 24) درحدود 0.92 فیصد

27 – تناسب معافیت کامل دختران برمقایسه پسران (ازسن 12 تا 24) 1.11 فیصد.

ح: معارف

28 – فیصدی افراد باسواد (16 سال وبالاترازآن) 25.1 فیصد.

29 – فیصدی شمولیت (16تا21 ساله) 25.1 فیصد .

30 – اوسط سالیان مکتب (18سال وبالاترازآن) 1.65 فیصد

ط: صحت

31 – فیصدی معافیت کامل اطفال (12تا23ساله)42.1 فیصد .

32 – فیصدی اطفال که واکسین شده اند (12تا3 ماهه) 17.5 فیصد

33 – فیصدی دسترسی به مراقبت های قبل ازولادت 41.1 فیصد .

34 – فیصدی ولادت های که تحت نظرشخص ماهرصورت گرفته 25.1 فیصد.

35 – فیصدی خانوانده ها با افراد دارای معیوبیت خفیف 9.23 فیصد.

ی: دسترسی به خدمات وزیربنا

36 – فیصدی خانواده های که دسترسی به آب آشامیدنی صحی دارند 28.2 فیصد

37 – فیصدی خانواده های که به تشناب های عصری دسترسی دارند 9.5 فیصد.

38 – فیصدی خانواده های که دسترسی به انرژی برق دارند 42 فیصد .

39 – اوسط مسافه ای ترانسپورتی 1.1 فیصد

40 – فیصدی موتردارها 0.0001 فیصد

ویژه گی های هرات به عنوان یک قطب اقتصادی، صنعتی وفرهنگی افغانستان

1 – موقعیت جغرافیای ژئوپلوتیک

2 – محل عبور راه ابریشم ازچین به ایتالیا ونیم قاره هند ازقرن اول به این طرف

3 – چهار راه آسیای میانه، فارس، هند وچین

4 – دروازه هند ودارا بودن موقعیت جنگی مناسب وداشتن دوکوه بزرگ بنام سیاه کوه وسفید کوه (فیروزکوه ، هندوکش، کوه پاراپامیزوس)

5 – داشتن بنادرتجارتی باکشورهای ایران (مشهد ،زابل ،زاهدان)ترکمنستان(کشکی)

6 – مساحت (61313) کیلومترمربع وجمعیت بیشترازدومیلیون نفر

7 – موجودیت شهرک صنعتی (بیشتراز 500 فابریکه وکارخانه ) در ولسوالی گذره

8 – موجودیت خط آهن ایران، شهرک صنعتی وترکمنستان وتورغندی

9 – موجودیت پوهنتون به حیث قطب علمی، فنی، فرهنگی با اضافه تر15000 محصل .434 استاد کدر علمی و16 فاکولته و71 رشته ودیپارتمنت

10 – موجودیت معادن طبیعی (سنگ مرمر، قلعی، تلک، نمک، بیرایت، سمنت،‌ مس، لیتوم، ذغال سنگ، تیل، آهن وگاز)

11 – موجودیت بیش از 700 نقطه تاریخی وباستانی

12 – داشتن فرهنگ صلح طلبی ،قانون پزیری وعلاقه مندی مردم به فعالیت های اقتصادی واجتماعی

13 – موجودیت شرایط مساعد برای انکشاف زراعت، دامداری، باغداری وجنگلات (380000هکتار زمین مزروعی)

14 – دارای سه منبع مختلف انرژی ازبند سلمه، ‌ترکمنستان، ‌وایران وانرژی حرارتی وانرژی آفتابی

15 – موجودیت 48 نمایندگی بانک های داخلی وبین المللی

16 – دارای4 قنسلگیری ونمایندگی سیاسی

17 – دارای 14 دفترسازمان ملل متحد

18 – موجودیت 84موئسسه داخلی وخارجی فعال

19 – دارای 800 مکتب و800 هزارمتعلم و14500 معلم وآموزگار

20 – دارای 18000 نیروی کارمند دولتی

21 – یک ولایت فرهنگی وعلم پروربا سابقه تاریخی درخشان

22 – دارای بناهای باستانی وآثارمنظوم ومنثورنیاکان این سرزمین

23 – داشتن 70 ریاست وآمریت دولتی درسطح هرات

24 – موجودیت انجمن ادبی هرات وآبدات تاریخی هرات

25 – موجودیت نمایندگی بنیاد آغاخان و…    

                                                         (1/ص15)

نمایندگی های سیاسی وفرهنگی درولایت هرات

1 – جنرال قنسلگری جمهوری اسلامی ایران درهرات

2 – جنرال قنسلگری هند درهرات

3 – جنرال قنسلگری جمهوری اسلامی پاکستان درهرات

4 – جنرال قنسلگری ترکمنستان درهرات

5 – نمایندگی آلمان درهرات

6 – نمایندگی وزارت خارجه آمریکا درهرات (قنسلگری آمریکا درهرات)

7 – نمایندگی ایتالیا (PRT ایتالیا) درهرات

مطلب ادامه دارد…