نویسنده : پوهاند عبدالرحیم (امید) استاد پوهنحی زراعت پوهنتون هرات
کشورعزیز ما افغانستان از نگاه ژییولوژیکی و زمین شناسی وداشتن خاک های جوان در سطح منطقه مشهورمیباشد.
زمین یک منبع طبیعی است که در مباحث اقتصادی به عنوان یک موضوع مهم وارد شده است، مطالعه اقتصادی زمین در واقع شروع اقتصادی منابع میباشد.بدون شک زمین یک عامل مهم تولید در بساری از فعالیت های اقتصادی از قبیل زراعت، باغبانی، دامداری، جنگل؛ مناطق مسکونی، تجاری وصنعتی می باشد.
مالکیت زمین نیز برای افراد وکشورها یک قدرت اجتماعی وثروت شخصی مهمی بشمار میرود.
در کشور ما خصوصا درولایت هرات اراضی از جمله ثروت خداداد ودولتی شمرده می شود مانند جنگل ها، مراتع وچراگاه ها، دریاها وبسترآنها، معادن،زمین های بایر، جزیره هاوآبهای ایستاده ، آثار باستانی ، کوه ها وتپه ها ، اموال پادشاهان، غنایم برجسته، غنایم جنگی، مالکیت های ملی ودولتی هستند که باید در راه خدا ومردم مصرف شوند. یعنی سرمایه های طبیعی کشور باید از دستبرد وانحصار زور مندان نجات داده شود وبا نظارت کامل دولت عادل وملی به مصرف عموم مردم رسانده شود.
تحلیل وبررسی اراضی واشکال مالکیت برآنهاوهمچنان تشخیص خاک ها در ولایت هرات از جمله ضرورت ها ونیاز مندی های مبرم برای انکشاف زراعت، دامداری، باغداری وهمچنان احیای منابع طبیعی وهمچنان ایجاد تاسیسات اقتصادی وساختن مناطق مسکونی شمرده میشود.
شیوه تحقیق دراین موضوع کتابخانه ای وساحوی بوده وآرزو مندم که نتایج بدست آمده از آن مورد استفاده دست اندرکاران بخش های مختلف جامعه قرار گیرد.
واژه های کلیدی:
خاک ، زمین موات، زمین بایر، مزارع، چراگاه، جنگل، منابع طبیعی
مقدمه
زمین ها یا ارضی از جمله های ثروت های طبیعی هر کشور است که باید آن را به سرمایه تبدیل کرد وبه دوران انداخت واز بهره وسود آن استفاده نمود.
زمین به منزله بانکی است که باید از سود وفایده آن بهره برداری کرد نه از اصل سرمایه ان بلکه باید اصل سرمایه را به آینده گان ونسل بعدی به ارث گذاشت.
به طور معمول دایر وبایر در مقابل احیای وموات نیز در مقابل هم قرار میگیرند. زمین های بایریا موات مالک ندارد ولی زمین های دایر یا احیا مالک دارد. زمین های موات میتواند برای آباد شدن واگذار شود. در این صورت آباد کننده مالک زمین خواهد شد.
در ولایت هرا ت انواع خاک ها رسوبی آب های جاری ، خاک های سیرازیوم، آهکی یا القلی چونه، خاک ها ریگستانی با کمی از تپه های ریگی وخاک های نمکی القلی در مناطق مختلف در دوطرف در یای هریرود وجود دارد که بالای این اراضی اشکال مالکیت خالصه یا اراضی شاهی یا دولتی ، زمین های موقوفه یا اوقاف، اراضی اربابی، زمین های خره مالکین ، زمین های ایلاتی وعشایر ی وبالاخره اراضی عمومی مانند مراتع وچراگاه ها، جنگلات طبیعی ، تپه ها ،دشت ها، بیابان ها که در مالکیت کسی نیست وجود دارد.
اقتصاد امروز حکم میکند که زمین، افزار،نیروی کار وسرمایه از جمله موضوعات اصلی تولید نعم مادی میباشد. زیرا نباتات بای رشد ونموی خود نیاز به نور، حرارت ، هوا، آب ، مواد غذایی، جایگاه برای استقرارو بسترگیاه ومحافظت شدن در برابر آفات وامراض دارد تا بتوانند نیازمندی های حیوانات وانسان را مرفوع نمایند.
نگاهی به وضع اراضی هرا ت ونوعیت خاک های هرات
در شمال وجنوب غرب مملکت میدانهای وسیع زراعتی است ازآنجمله حصه استپ یعنی میدان های علفزار وتپه های میمنه و(مزار) جنوب کشک ویک حصه قطغن که تابستان گرم واوسط درجه حرارت بلندتر از 25 درجه سانتیگراد که درآن زراعت للمی ، گندم، جو، جواری، ارزن، ماش وحتی تربوز وخربوزه زرع میشود ودارای رطوبت زیاد اس تودر حصه وسطی که بین ارتفاع 1300-900 متر قرار داشته وشامل اراضی دشتی که در آن اندازه باران بسیار کم است (کمتراز 250-230میلی متر) وزمستان نسبتا سرد دارد مثل قندهار وهرات که آب وهوای ان خشک بوده وباران سالانه قندهار 150 میلی مترودارای خاک ریگی وPH بلند میباشد که از ریگ ورس وبعضی اوقات خاک های قوی ترکیب یافته اکثراً از مخلوط میده ریگ ورس ویا میده ریگ وآهکی واز جنس ریگ ساروجی میباشد که به طرف اراضی نمکی میلان دارد.
منطقه هرات وادی هموار بوده وارتفاع شهر هرات از سطح بحر 920 متر وارتفاع غوریان 811 متر واز دهنه ذوالفغار 530 متر بوده وهرات از سمت شمال به ترکمنستان (عشق آباد)، بادغیسات وغورات، از سمت جنوب به ولایت فراه، شیندند وادرسکن ، از سمت شرق به ولایت غور، اوبه وکرخ وپشتون زرغون واز سمت غرب به ایران ، غوریان وزنده جان قرار دارد. زمی نغوریان دارای نمکی وغدیرهای نمکی (نمکزار) بوده وشمال هرات بادغیسات وغور دارای مراتع وجنگلات پسته وجنوب هرات بین شیندند وادرسکن دارای میدان های مزروع وسر سبز وشهر هرات دارای باغ های متعدد میباشد، هرات وبادغیسات که به ارتفاع 600-800 متر از سطح بحر واقع بوده وبه طول 150 کیلومتر به دوطرف ساحل هریرود واقع اند، به طرف جنوب وجنوب غرب آن تپه های مشجر وخرم بادغیسات دیده میشود ، اطراف هرات به وسیله 9 نهربزرگ آبیاری میشود. غله جات وسبزیجات ، میوه جات خصوصاً انگور،خربوزه، شفتالو وغیره خوب میروید وزراعت نباتات صنعتی مثل تنباکو، زعفران ، تریاک وپنبه نیز نتیجه خوب میدهد.
مزارع ومراتع سبز وچمن زارهای طبیعی وشاداب بادغیسات از جوند تا چغچران واز قادس تا کشک امتداد یافته ومالداری دراین بخش معمول است.(3 /ص 28(
نوب غرب به شکل دشت ومیدان های هموار ریگی ولامزروع داشته وتنها قندهار سرسبزاست. ولایت هرات فراه عاری از اشجار ومزروعات بوده، دشت بکوا ومیدان های چخانسور از نهر بغرا وگرشک که ساحه 400000 جریب زمین را آبیاری میکند، می تواند قابل زرع بسازد. نواحی غربی افغانستان شامل هرات، بادغیس، فراه ، نیمروز، قلعه نو، بالامرغاب، غورماچ، قیصار، قادس،لنگر، جوند، کشک کهنه، کرخ(به چهل کیلومتری هرات) غور(به 100 کیلومتری هرات )، چشت شریف، انجیل، گذره، پشتون زرغون، شیندند، زنده جان، غوریان،کوهسان، کشک، گلران، ادرسکن، فراه، لاش،جوین، قلعه کاه، بکوا،وسیستان، (هلمند، خاشرودوفراه رود) میباشدونقاط جنوبی افغانستان شامل هلمند، قندهار، زابل، ارغنداب، گرشک، (لشکرگاه)، کلات، شاه جوی، ترین کوت، وارزگان، میباشد.
شهرهرات که درحدود 2700 فوت از سطح بحر ارتفاع دارد در بین 34 درجه و20 دقیقه و31 ثانیه عرض البلد شمالی و29 درجه ،11 دقیقه طول البلد جنوبی واقع است. هرات از طریق شاهراه قندهار تا کابل 1042 کیلومتر مسافت دارد. مساحت هرات بزرگ به شمول بادغیس، غوروشیندند در سابق از شرق به غرب یعنی از غورماچ الی دهنه ذوالفقار 340 کیلومترمربع واز دهانه ذوالفغار الی کلاته نظرخاناز شمال به جنوب 420 کیلومترمیباشد که وسعت آن 142800 کیلومترمربع بوده که تقریبا 20 فیصد ساحه افغانستان است. شاملی 15 ولسوالی(2086920نفر) و15 ناحیه شهری(317610نفر)و( اطفال75000 نفر)(درسال 1347 نفوس خالص هرات به غیر از بادغیس ، غور وشیندندبه 556170 نفر میرسید)که دارای 3837 دکان، 13 هوتل، 90 کاروانسرای، 17تیمچه،21 حمام عصری وقدیمی،175 مسجدو11 قطعه پارک بود. مکاتب ابتدایی 45 باب که 39 باب ذکورو6 باب مکاتب اناثیه و48 باب مکاتب ابتدایی ونهایی بود که 15005 طلبه ذکور و3302 متعلمات 50 مکتب دهاتی که 2501 نفر درمکاتب دهاتی مصروف تعلیم گیری بودند ودارای 57 لیسه ومدارس اساسی (12004 نفر)بود.(5/ ص 12)
وفعلا در حدود یک ملیون متعلم ومحصل دارد.
عواید مالیاتی در سال 1343 به مبلغ 10284158 افغانی میرسید. فاصله هرات از مرکز کابل 1057 کیلومتر است وخط سیر جاده های اصلی وفرعی هرات قرار ذیل است:
از پارک مرکز شهر هرات الی زلمی کوت 4 کیلومتر
از پارک مرکز شهر هرات الی شیدایی 14 کیلومتر
از پارک مرکز شهرهرات الی بازار کرخ 32 کیلومتر
قسمت عمده اراضی هرات را هریرودآبیاری میکند . این رود از کوهستانات ولایت غور سرچشمه گرفته وبه سمت غرب جریان نموده وبعد از آبیاری اراضی اوبه وپشتون زرغون وارد اراضی جلگه هرات میشود وبه فاصله 5 کیلومتری درقسمت جنوبی شهر هرات قواقع شده است وبعد به خاک ایران داخل میگردد وعاقبت در ریگزار های تجند ترکمنستان ناپدید میشود .آب مشروب از جوی انجیل، جوی سلطانی، جوی نو، نهر گذره ، حوض های بزرگ ، چشمه،کاریزوچاه عمیق استفاده میشود. از جوی ها وانهارآن ساحه 26282 هکتارباغهای انگور ومیوه آبیاری می گردد.
منابع آبیاری هرات عبارت اند از آب دریا، باران های بهاری، آب زیرزمین (چشمه ها، چاه ها، قنات وکاریزها) بوده که زمین های کشک وگلران و…. آبیاری گردیده وسالانه 570/25 خروار تخم ریز للمی وجود دارد.هرات در سال 1346 دارای 436 قنات بوده که هزارها جریب زمین دشتی را آبیاری میکرده وساحه چراگاه وعلفچر های هرات 327602 هکتار زمین بوده است.وضع مالداری در بیرون وجلگه هرات بصورت خوبی ادامه دارد طوریکه تعداد مواشی هرات قرارزیر احصاییه گیری گردیده است:
گوسفند 2450663 راس
گاو 156008 فرد
اشتر46130 نفر
اسپ 12472 راس
مرکب 77451 راس
یاد آوری ارقام واحصاییه های فوق الذکر به جهت مقایسه وضع حال با گذشته است که از سال 1346 الی سال 1387 چه تغییرات دروضع زراعت ومالداری بوجود آمده است آیا وضع بهبودی حاصل نموده یا رشد وانکشاف سیر نزولی وقهقرایی را پیموده است. اگر پیموده است چرا وبه چه دلیل وعلت های داخلی وخارجی را جستجو فرمایید تا عوامل عقب ماندگی واضح وروشن گردد وخط السیر انکشاف مثبت در آینده هم روشن تر شود تا مرتکب اشتباهات گذشته نگردیم وعین راه راتعقیب ننماییم از این نظربه عقب ماندگی خود نیفزاییم.
• ازطریق راه اصلی بادغیس فاصله شهر هرات الی خواجه چهارشنبه 77 کیلومتر.
• از طریق راه اصلی بادغیس فاصله شهر هرات الی مسجد چوبی 96 کیلومتر.
• از طریق راه اصلی بادغیس فاصله شهر هرات الی دوراهی معدن ذغال سنگ 102 کیلومتر.
• از طریق راه اصلی بادغیس فاصله شهر هرات الی سرکوتل سبزک 107 کیلومتر.
• ازطریق راه اصلی ادرسکن از هرات الی میدان هوایی هرات 16 کیلومتر
• از طریق راه ادرسکن از هرات الی هوتل میرداوود 31 کیلومتر.
• ازطریق راه ادرسکن ازهرات الی رباط ادرسکن 86 کیلومتر.
• از راه ادرسکن از هرات الی خواجه عریان 102 کیلومتر.
• از طریق شاهراه تورغندی از هرات الی زیارت مولوی صاحب 4 کیلومتر.
• ازطریق شاهراه تورغندی از هرات الی خوش رباط (غوش رباط)39 کیلومتر.
• از طریق شاهراه تورغندی از هرات الی مرکز ولسوالی کشک 59 کیلومتر.
• ازطریق شاهراه تورغندی از هرات الی دوراهی گلران 66 کیلومتر.
• از طریق شاهراه تورغندی از هرات الی دوراهی تورغندی وقلعه نو95 کیلو متر.
• از طریق شاهراه تورغندی از هرات الی رباط تورغندی سرحد ترکمنستان 121 کیلومتر.
• از طریق شاهراه تورغندی از هرات الی مرکز قلعه نو از راه کشک 224 کیلومتر.
• از طریق جاده های هزاره جات از شهر هرات الی دوراهی چشمه اوبه 100 کیلومتر.
• از طریق جاده های هزاره جات از شهر هرات الی بازار ومرکز ولسوالی اوبه 102 کیلومتر.
• ازطریق جاده های هزاره جات از شهر هرات الی چشت شریف 166 کیلومتر.
• ازطریق جاده های هزاره جات از شهر هرات الی پل شیرخاج 186 کیلومتر.
راه های مواصلاتی هرات:
• فاصله هرات از فراه 370 کیلومتر.
• فاصله هرات از قندهار 560 کیلومتر.
• فاصله هرات از کابل 1042 کیلومتر.
• فاصله هرات از طریق هزاره جات به کابل 870 کیلومتر.
• فاصله هرات از قلعه نو 167 کیلومتر.
• فاصله هرات از میمنه 453 کیلومتر.
• فاصله هرات از شبرغان از طریق اندخوی 756 کیلومتر.
• فاصله هرات از مزارشریف 881 کیلومتر.
• فاصله هرات از پل خمری 1081 کیلومتر.
• فاصله هرات از کابل از طریق کوتل شبر1405 کیلومتر.
• فاصله هرات از شاهراه سالنگ 1312 کیلومتر. (3 /ص 38)
فواصل ولسوالی های ولایت هرات
• ازمرکز هرات الی ولسوالی انجیل 6 کیلومتر.
• ازمرکز هرات الی گذره 13 کیلومتر.
• ازمرکز هرات الی زنده جان 43 کیلومتر.
• ازمرکزهرات الی غوریان 69 کیلومتر.
• ازمرکزهرات الی کشک 76 کیلومتر.
• ازمرکزهرات الی ادرسکن 84 کیلومتر.
• ازمرکزهرات الی کرخ 34 کیلومتر.
• ازمرکزهرات الی اوبه 96 کیلومتر.
• ازمرکزهرات الی گلران 115 کیلومتر.
• ازمرکزهرات الی کهسان 84 کیلومتر.
• ازمرکزهرات الی پشتون زرغون 51 کیلومتر
• ازمرکزهرات الی چشت شریف 166 کیلومتر.
• ازمرکز هرات الی تورغندی 119 کیلومتر.
• ازمرکزهرات الی اسلام قلعه 123 کیلومتر.
سروی اراضی هرات
مدیریت عمومی سروی وکادسترهرات، بادغیس وغور
(ریاست جیودوزی وگارتوگرافی صدارت عضمی)اخذ ارقام به تاریخ 1371/10/16 .
نام ولسوالی جمع مالیه دهی (تعدد قریه) تعداد قطعات مجموع مساحت تعداد مالکین و شرکأ اراضی زراعتی شخصی
کادستری عاجل (جریب) مالکین شرکأ باغات اعلی اوسط ادنی ادنای ادنی للمی مجموع
انجیل 128 40457 71692 33737 4883 34993 19778 22306 116 177741
گذره 120 22490 312786 4760 18524 10445 18181 2025
53935
ادرسکن 83 18332 51983 352 219 14522 17768 1307 24 34193
شیندند 116 7622 75742.75 57 21 578.64 33569.15 298.13 34554.64
کرخ 179 2607 1525564 1400 4787 138716 138716 32940 1513999 470694
اوبه 83 18285 424101 5665 27696
66411 66411 8148 39222 169374
چشت شریف 29 7412 54632 1695 1036
11208 11208 21396 39822
کهسان 49 3502 166281 428 3654 16492 16492 4478 7593 78543
زنده جان 88 13946 902855 1195 16434 30969 30969 940 3557 97191
غوریان 83 11499 3175.7 2846 993 2428 16122 44729 44729 6901 117098
پشتون زرغون 151 35700 292471 6055 2485 4119 30043 76874 76874 1606 161335
گلران 270 1230 434435 88 23 592 3414 6965 6965 548 844391 905900
رباط سنگی 188 3593 14161 1087002 324 194 132 11269 143560 5318 609007 721145
3 /) ص 29 (
نوت: اراضی از ولسوالی کشک رباط سنگی ، گلران،کهسان، غوریان، زنده جان، پشتون زرغون، اوبه وچشت شریف تقریباً 90% سروی گردیده است. از ولسوالی گذره، انجیل، ادرسکن وشیندند درحدود 40% سروی صورت گرفته است. از ولسوالی فارسی وکشک کهنه سروی صورت نگرفته وداخل شهر20% سروی صورت گرفته است وساحه کوه، تپه ها، کوهساروچشمه سروی نشده است.
نام ولسوالی اراضی زراعتی دولتی
اراضی غیر زراعتی
باغات اعلی اوسط ادنا ادنای ادنا للمی مجموع علفچر جنگل خدمات صنعتی وکسبه کاری دشتی ولامزروع مسکونی مجموع تاریخ سروی
انجیل 90 1316 781 1228 593 4008 2837 310 754 99 5093 3157 12250 1357-1350 درج1365
گذره 43 1928 198 157 1510 1500 4336 245297 4 692 14 7528 1411 254964 1354-1351
ادرسکن 49 875 5259 653 12 6848 571 808 346 3 8920 322 10970 1356-1355
شیندند 74.3 678.24 4046.89 2624.58 13517.91 9105.17 38.40 5681.27 6.45 12262.87 806.65 27900