پوهاندعبدالرحیم امید؛ استاد دانشگاه
ساختمان داخلی شهرهرات بادرنظرگرفتن نقشه، شهردرسال های قبلی طوری بودکه نسبت به ساختمان فعلی شهربکلی مغایرت داشت سابقا شهرهرات به چهارسمت دارای چهار دروازه بود. خانه ها بصورت گنبدی ویک منزله ودارای کوچه های کم عرض وتاریک بود که بعضی قسمت های آن تاهنوز موجود است اما ازحصاربرج وباروی شهرسابقه هرات بجز خرابه چیزی دیگر باقی نمانده است.
شهرکهنه امروزی هرات که در زمان امان الله خان اساس گذاشته شدازجمله شهرهای معروف آن زمان بود (1303) بنای شهرهرات به سمت بیرونی شهرقدیم بجانب شمال گذاشته شد ساحه شهرنوعبارت از اراضی دشت وسیع بوده که (تل بنگیان) ویا تپه بنگیان نام داشت وامروزهشت کیلومترمربع ساحه را احتوا میکند طوریکه قبلاذکرشد فعلاً شهرکهنه وشهرنوهرات شامل 15 ناحیه بوده وامور تنظیفاتی ومحصولات بلدیه آن ازطریق شاروالی هرات صورت می گیرد.
اساس شهرجدید هرات که به سمت شرق شهرنو وشهرکهنه هرات واقع است درسال 1325 گذاشته شده است. پارک بزرگ وزیبای درمرکزشهرجدید قرار دارد وجاده های اصلی وفرعی طبق نقشه مرتبه به چهار سمت آن کشیده شده است مغازه ها ومنازل رهایشی نسبتا عصری درچهار طرف پارک اعمارگردیده است بعضی ازاین منازل که 1 – 2 تا 20 جریب زمین را احتوا میکند با اسلوب خیلی جدید اعمارگردیده است.
کارته هادرقسمت شمال شهرتاحوالی جوی انجیل وسرک تورغندی ادامه یافته است کارته هاکه جدیداً اعمارگردیده است به وسعت وهمچنان به زیبایی شهرافزوده است پارکها، آپارتمان ها، جاده ها، خیابان های خرم (بلوار) مکاتب، شفاخانه ها ومراکزمتعدد اداری، سینما، تیاتر، هوتل های عصری ورستورانتهای متعدد، تفریگاه ها وموسسات دیگرازپیشرفت وانکشاف شهرهرات نمایندهگی میکند. البته سبک عمارات مواد تعمیراتی منوط به هنرمندان، معماران وطراحان سابقه داربوده واکثریت عمارات شهرهرات بیشتراز گل، سنگ، گچ، خشت خام وپخته وکاشی بوده است. واین سبک کاشی کاری یک امتیازخاص است که شهر هرات مانند عمارات سایرشهرهای افغنستان به سبک مهندسی مدرن ازسنگ، خشت پخته، سمنت وگادر اعمارمیشود.
شهرنوهرات روی پلان اساسی اعمارشده است درسال 1354 پلان تفصیلی شهرهرات وازآن به بعد در باره عملی شدن پلان اقدامات صورت گرفت دراین پلان تفصیلی یک قسمت ازپلان عمومی شهرهرات درقسمت شمال شمال موقعیت دارد که (919392) مترمربع را احتوا میکند که بشکل عصری ومدرن با کلیه تجهیزات وتسهیلات ترتیب شده است. دراین پلان به خصوص سرسبزی بیشترشهرمورد توجه بوده است. تمام اعمارات عام المنفه ازقبیل مکاتب، مساجد، کتابخانه ها، سینما ها، کلوب، کودکستان ها، آپارتمانها وغیره دربین باغ های سبزگنجانیده شده ودراطراف جاده هاوخیابان های سرسبز پیشبینی گردیده است. دراین پلان تفصیلی درسمت شمال منازل رهایشی وآپارتمان های رهایشی وهم پروژه های آبرسانی وبرق مد نظرگرفته شده است
(7/ص10)
قسمت های جدید شهرهرات را ازلحاظ شکل دارای مستوی منظم بوده است وسرک های اصلی وفرعی یک دیگر را بصورت عمود قطع میکند خود شهربه صورت مستوی منظم ازمرکزبه اطراف انکشاف یافته است.
به اساس گزارش دهی محمدسلیم ترکی شاروال هرات درهفته حساب دهی دولت به ملت به تاریخ 31/1/1390 چنین اظهارنمود که:
شاروالی یک سکتوردولتی وخدماتی درهرات است که عواید عادی وانکشافی دارد که ازطریق خودشان تامین میشود.
عوایدپیش بینی شده درسال 1389مبلغ 247000000 افغانی بود که بیشترازآن یعنی درحدود 361118028 افغانی ازشهرداری هرات عاید شده است ومبلع 36011810 افغانی معادل 8.6 میلیون دالربه مصرف رسیده است.
بودیجه شهرداری شهرهرات ازمحصول صفایی، تکس تعمیرات، ازهوتل ها، عراده جات، فروش اشجار، ازکسبه کاران شهر، جوازنامه های صنفی، املاک، فروشات، بلوارها، جرایم متخلفین … حاصل میشود.
ازبودیجه انکشافی درحدود 7.97 فیصد دربخش های زیربه مصرف رسید. پروژه های اسفالت 12 کیلومتر سرک شهرهرات، جغل اندازی 40 کیلومترسرک های داخل شهر، ایجاد سرک بدیل منارها، جلوگیری از غصب املاک دولتی، رشد وانکشاف فضای سبزهرات، عقب نشینی پل رنگینه، تصرف 8 دوکان مربوط شاروالی هرات، بنای فاتحه خانه درناحیه 6 شاروالی هرات، پوشش خندق ها دربعضی مناطق شهرهرات، سروی عقب نشینی بعضی ازسرک ها از 20متربه 60 متر، اعمارچوک گل ها، توزیع زمین به شهرک شیدایی خصوصاً فازچهارم اعمار 25 پلچک درسطح شهرهرات ،استاندرد نمودن پیاده روها خصوصاً در سرک 64 متره، اعمارجویچه های شهری، پاک کاری جوی ها وجویچه ها، انتقال حدود 400 تن آشغال وزباله همه روزه ازسطح شهرهرات وغیره میباشد .